De strijd tegen corruptie in Kenia

“Een corrupte overheid schaadt het vertrouwen van burgers”, zegt Mendi. “In Kenia zijn we daar helaas wel aan gewend, kan ik uit eigen ervaring zeggen. Ook ik betaal belasting, ongeveer vijftig procent van mijn inkomen. Maar ik reis over slechte wegen, en scholen en ziekenhuizen kunnen niet leveren wat we nodig hebben.” De bouwkosten in Kenia zijn veel hoger dan ze zouden moeten zijn, als er überhaupt gebouwd wordt. Het frustreert Mendi. “Op die manier krijgen we nooit waar we voor betalen.”

Weglekken

“Uit onafhankelijk onderzoek van journalisten blijkt bijvoorbeeld dat een bedrijf dat door de overheid was ingehuurd vijftien euro rekende voor iets dat twee euro vijftig zou moeten kosten. Dit is helaas geen uitzondering”, vertelt Mendi. Dikke winst voor het bedrijf terwijl de burger verliest. Niet alleen door kunstmatig hoge prijzen, maar ook door misbruik van gelden. Vaak komt het geld niet eens terecht waar het naartoe moet.

Er gaat jaarlijks 13,8 miljard euro om in overheidsaanbestedingen voor het leveren van belangrijke publieke diensten en goederen aan de burgers van Kenia. “We weten inmiddels dat het meeste geld weglekt tijdens het aanbestedingsproces”, vertelt Mendi. “Het punt is dat je er tweederangsburgers mee creëert. Het gaat namelijk niet alleen om waar voor je geld krijgen. Een corrupt aanbestedingsproces ondermijnt vertrouwen, transparantie, verantwoording en leidt tot ziekte, ellende en zelfs de dood, doordat er geen goede zorg is.”

Voor iedereen toegankelijk

In 2016 is Hivos gestart met een programma dat als doel heeft aanbestedingen van overheden transparant te maken. Kenia is een van de landen waar we werken. De afgelopen jaren hebben we Keniaanse maatschappelijke organisaties, media, activisten, bedrijven en toezichthouders getraind om te zorgen dat ze het hele proces van publieke aanbestedingen scherp in de gaten kunnen houden. Zo strijden we met elkaar voor meer openheid.

Dat betekent dat alle informatie voor iedereen toegankelijk moet zijn, bij elke stap. Van planontwikkeling, het uitschrijven van een tender, het toekennen van een aanbesteding, het sluiten van de overeenkomst, de uitvoering tot en met toezicht houden. Een koploper op dit gebied is de provincie Makueni. Daar werd in 2018 overgestapt op onze methode om overheidscontracten en -aanbestedingen openbaar te maken.

“Ik heb met eigen ogen gezien wat deze methode in de praktijk betekent”, vertelt Mendi. “Toen ik laatst op bezoek was op de kraamafdeling van een ziekenhuis in Makueni, stonden daar couveuses. Er was zuurstof voor de baby’s in die couveuses. En er was goed opgeleid personeel om vrouwen te begeleiden tijdens een veilige zwangerschap en bevalling. Een fantastisch voorbeeld van geld dat wél op de juiste plek terecht komt, afgestemd op de behoeften van burgers. Zo zie je maar dat verantwoord aanbesteden een zaak van leven of dood kan betekenen. Makueni is hiermee een voorbeeld voor de rest van Kenia. Het laat zien dat het mogelijk is. Samen kunnen we voor positieve verandering zorgen.”

Afrika is helemaal niet arm, het is gewoon heel lang heel slecht gemanaged.

Presidentiële steun

In september van dit jaar vaardigde de Keniaanse president Uhuru Kenyatta een gedenkwaardige richtlijn uit. Toen het onafhankelijke Oost-Afrikaanse mediaplatform Nation Media Group misbruik aan de kaak stelde van fondsen die bestemd waren voor de strijd tegen het coronavirus, reageerde de president als volgt: “Het Ministerie van Volksgezondheid moet binnen dertig dagen een transparante, open werkwijze opstellen die alle tenders en aanbestedingen online inzichtelijk maakt.” En niet alleen op het gebied van gezondheidszorg; de president eist helderheid van álle soorten overheidsaanbestedingen, op zowel landelijk als lokaal niveau. Daarmee legde hij een directe link tussen de strijd tegen corona en de strijd tegen corruptie in het algemeen.

Hoopvol

“Kwetsbare groepen zoals vrouwen, mensen met een beperking en de LHBTI+-gemeenschap worden harder getroffen door corruptie”, merkt Mendi op. “Het vergroot de ongelijkheid.” Door informatie openbaar te maken, kunnen burgers en bedrijven in al hun verscheidenheid hun rol nemen in het herkennen en oplossen van problemen. Bovendien krijgen kwetsbare groepen dankzij eerlijke aanbesteding de kans om ook een offerte uit te brengen.

Mendi zet zich sinds 2010 bij Hivos in voor meer gelijkheid en openheid in Oost-Afrika. “Ons werk is belangrijk, het moet gebeuren. Ik geloof met heel mijn hart dat mijn leven als Afrikaanse vrouw zinvol is, dat het waarde heeft. Ook al probeert de maatschappij me al sinds mijn geboorte in een hokje te stoppen en klein te houden. Ik heb recht op waardigheid en gelijke behandeling en dat geldt voor alle mensen in Afrika.” Haar gedrevenheid is inspirerend. “Het motiveert me om te zien dat onze inspanningen écht iets teweegbrengen. Er zijn dingen aan het veranderen en dat stemt me heel hoopvol. Want weet je, Afrika is helemaal niet arm, het is gewoon heel lang heel slecht gemanaged.”