COP30: Wie het regenwoud verdedigt, beschermt ons allemaal
In de eerste week van COP30 in Belém, Brazilië, probeerden Inheemse demonstranten toegang tot de klimaatonderhandelingen te krijgen. De beelden van chaos gingen de wereld over. Wat de meeste mensen alleen niet zien is dat Inheemse gemeenschappen en milieuactivisten het regenwoud – en daarmee het mondiale klimaat – beschermen, vaak met gevaar voor eigen leven. Tussen 2012 en 2023 werden alleen al in Brazilië 401 milieuactivisten vermoord, na Colombia het dodelijkste land voor deze verdedigers.
Door Jaël Poelen, Hivos
Hivos zet zich al jaren internationaal in voor mensenrechten. De afgelopen vijf jaar werkten we, in een wereldwijd consortium met andere NGO’s waaronder het Wereld Natuurfonds, aan klimaatrechtvaardigheid. Onze belangrijkste les? Duurzame klimaatactie kan niet zonder sterke (lokale) mensenrechtenbewegingen. Klimaatverandering raakt wereldwijd de meest kwetsbare mensen en is daarmee niet alleen technisch probleem, maar een machts- en verantwoordelijkheidsvraagstuk.
Wie betaalt de prijs?
Inheemse gemeenschappen ervaren als eerste de gevolgen van klimaatverandering zoals droogte, bosbranden en verdwijnende rivieren. Net als vrouwen en kleinschalige boeren worden ze wereldwijd het hardst geraakt. Groepen die het minst bijgedragen hebben aan broeikasgasuitstoot en nauwelijks invloed hebben op beleid, dragen wel de zwaarste lasten. Klimaatverandering vergroot de al bestaande ongelijkheid.
Beschermers van het regenwoud
Inheemse gemeenschappen in de Amazone worden niet alleen als eerste geraakt door klimaatverandering, ze beschermen ook het klimaat, vaak zelfs met hun leven. Zij zetten zich in voor behoud van land waar ze al duizenden jaren in harmonie mee leven. Met 6,7 miljoen km² over negen landen is het regenwoud cruciaal voor het wereldwijde klimaat. Bijna zestig procent ligt in Brazilië, waar delen van het regenwoud worden beschermd doordat ze binnen Inheemse gebieden vallen.
Maar die bescherming staat onder druk. Ontbossing door agro-industrie, mijnbouw, landroof en infrastructuur bedreigt hun bestaan. Slechte handhaving en krimpende maatschappelijke ruimte – versterkt onder Bolsonaro – vergroten de risico’s voor biodiversiteit, Inheemse rechten en een stabiel klimaat.
De Braziliaanse president Lula wil van COP30 een top van actie en rechtvaardigheid maken. Maar hoe geloofwaardig is dat met 1600 fossiele lobbyisten op de conferentie en nieuwe plannen om olie te winnen bij de monding van de Amazone rivier? Dit staat haaks op een rechtvaardige transitie.
Wat nu nodig is
De lessen uit de landen waarin we werken zijn duidelijk: klimaatrechtvaardigheid komt niet voort uit top-down besluiten, maar door herverdeling van macht en middelen naar degenen die het meest getroffen worden. Kleinschalige actie is geen bijzaak, maar de norm voor effectief en rechtvaardig beleid.
Volgens de Braziliaanse minister voor Inheemse Volkeren, Sônia Guajajara, is het wereldwijd erkennen, afbakenen en wettelijk vastleggen van Inheemse gebieden cruciaal voor internationaal klimaatbeleid. Alleen zo beschermen we het regenwoud en daarmee het klimaat.
Nederland en de Europese Unie – die namens Nederland onderhandelt – moeten klimaatverandering zien als een wereldwijd machtsvraagstuk. De Europese energietransitie vraagt om grondstoffen uit kwetsbare natuurgebieden. Dat brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Wij roepen overheden op om lokale stemmen en Inheemse rechten centraal te stellen in klimaatbeleid.
Klimaatverandering is niet alleen een ecologische crisis, maar ook een strijd om rechtvaardigheid. Wie het regenwoud beschermt, beschermt ons. Het minste wat wij kunnen doen, is hen beschermen.
