Hoe een 81-jarige oma het symbool werd van de LHBTI-beweging

De 81-jarige oma Elena uit Costa Rica is zo iemand. Elk jaar maakt zij de regenboogvlaggen voor de pride parade. Ze werd het symbool voor acceptatie in een conservatief land. Haar kleindochter en LHBTI-activist Shi vertelt ons hun verhaal.

Elena beweegt zich snel, maar met beleid door haar keuken terwijl ze een picadillo* klaarmaakt. Bijna tegelijkertijd is ze bezig met zelfgemaakte tortilla’s en zet ze een kan koffie. Ze wil alles op tijd klaar hebben voordat haar kleindochter Shi komt. Een van haar andere kleinkinderen loopt langs en krijgt een kus op zijn voorhoofd; een zegen van oma.

Elena praat over haar verleden alsof het over iemand anders gaat. Ze werd geboren in Atenas, een kleine stad in de provincie Alajuela. Zij en haar elf broers en zussen zijn vroeger een aantal keer verhuisd. Nu woont ze in Heredia, in de buurt van de hoofdstad San José.

“Toen ik mijn vader vertelde dat ik naaister wilde worden, liet hij niet mij maar één van mijn broers lessen volgen. Wanneer mijn broer dan terugkwam, vroeg ik hem om mij uit te leggen wat hij had geleerd”, zegt ze. “Dat is hoe ik op mijn vijftiende heb leren naaien. Na een tijdje maakte ik drie broeken en twee jurken per dag.”

Kleindochter Shi komt binnen. Een praatgrage, vrolijke tornado die van Elena eerst te eten krijgt. Ze lijken veel op elkaar. Allebei praten ze energiek. Ze maken elkaars zinnen af en lachen tijdens de gesprekken die oneindig lijken.

Terwijl ze samen eten, komen de fotoalbums tevoorschijn. “Tita Nena, die jurk die ik op die foto aanheb, die heb jij toch gemaakt?”, vraagt Shi aan haar oma. Bij iedere jurk die Shi aanwijst, is het antwoord van Elena “ja”.

Een hechte verbintenis

Shi en haar oma zijn altijd de dikste vrienden geweest. Het lijkt een soort onzichtbare draad die de twee verbindt. Shi Alarcón is een bekende LHBTI-activist in Costa Rica. In 2007 maakte ze deel uit van het Beso Diverso (Diverse Kus) initiatief. Twee jaar later trainde ze directeuren van het Openbaar Ministerie over het eerste non-discriminatie protocol.

In 2012 was ze medeorganisator van de Invisibles-mars; de eerste grote diversiteitsdemonstratie in Costa Rica met meer dan 5000 deelnemers. “Dat protest bracht verschillende bewegingen bij elkaar”, zegt Shi. Daarna werd ze lid van Frente por los Derechos Igualitarios (het front voor gelijke rechten), een organisatie waar Hivos in het verleden mee samenwerkte.

De oma van de vlaggen

“Op 16 mei 2014 belde Ana Helena Chacón (destijds de vicepresident van Costa Rica) me op om te vertellen dat ze LHBTI-vlaggen aan het presidentiële paleis wilde hangen”, herinnert Shi zich. “Ik vertelde haar dat mijn oma een naaister was en dat zij die vlaggen wel kon maken. Tita werkte de hele nacht door en de volgende dag had ze 12 vlaggen klaar. Voor ieder ministerie één.”

Shi vertelt dat Elena sinds dat jaar vlaggen ging maken voor de jaarlijkse LGBTI Pride Day. Mensen begonnen vlaggen te bestellen bij haar en wanneer ze hun bestelling kwamen afhalen, verwelkomde Elena hen met eten en een praatje. Voor de Pride van vorig jaar kreeg Elena een hartaanval en moest ze rusten in plaats van te naaien zoals ieder jaar.

Het belang van familie

“Voor mij is een echte revolutie alleen mogelijk als we over liefde gaan praten”, zegt Shi. Ze vertelt over haar meest recente project, Casa Rara, dat ze lanceerde met als doel niemand uit te sluiten. Het is een opvangcentrum voor jonge LHBTI’s. Ze droomt ervan om het project in het hele land uit te breiden en ook oudere LHBTI’s erbij te betrekken.

“Hoe kan ik mijn eigen bloed discrimineren?” vraagt Elena. Ze knuffelt haar kleindochter stevig. Shi lacht en even lijkt ze weer vijf jaar oud te zijn. Elena blijft trots vertellen over de academische prestaties van Shi en alles wat haar kleindochter in zo’n korte tijd bereikt heeft. Ze vallen even stil en glimlachen, zonder naar elkaar te kijken.

*Picadillo is een typische Costa Ricaans stoofpot van groenten en gekruid, gemalen vlees. Meestal wordt het geserveerd als onderdeel van de traditionele lunch met tortilla’s.