“Door de nieuwe anti-homowet kan ik een celstraf van minstens 10 jaar krijgen”
Gracie Brendah Nanyunja kreeg afgelopen mei de Hivos International Activist Award uitgereikt in Amsterdam. Zij ontving deze prijs voor haar inzet voor queer personen in Oeganda. De vreugde was helaas van korte duur. “Door de invoering van een nieuwe strenge anti-homowet kon ik niet in Oeganda blijven. Ik zou dan minstens tien jaar gevangenisstraf riskeren.” Met steun van Hivos vond Gracie een veilig onderkomen in het buitenland.
Gracie zit al bijna haar hele leven in een rolstoel. In 2018 sloot ze zich aan bij de Foundation For The Differently Abled (FDA), een organisatie die opkomt voor de rechten van mensen met een handicap. “Sinds mijn 17de weet ik dat ik ook lesbisch ben. Dat was lastig, want ik kende niemand zoals ik. Ik twijfelde aan mezelf: Mag ik dit voelen? Ben ik wel normaal?”
Vier jaar geleden durfde Gracie uit de kast te komen. “Dat was voor veel mensen iets nieuws. Iemand zei zelfs: ik wist niet dat gehandicapte mensen ook queer kunnen zijn. Dat vond ik shockerend.”
Een veilige plek
Er kwamen steeds meer mensen naar Gracie toe die hun twijfels over hun seksualiteit met haar deelden. “Ze hadden iemand nodig om zichzelf mee te identificeren en ik was die persoon.” Gracie besloot dat ze een plek wilde creëren waar queers met een handicap elkaar konden ontmoeten, maar daar was binnen de FDA geen ruimte voor. “Toen kwam ik de liefde van mijn leven tegen. Samen richtten we in 2021 de Diverse Empowerment Foundation op, een organisatie voor queer personen met én zonder een beperking.”
De organisatie bracht de leden eens per maand samen rond een kampvuur om met elkaar over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten te praten. “Mensen voelden zich helemaal vrij om vragen te stellen zonder veroordeeld te worden. Zo kwamen ze meer te weten over zichzelf en hun lichaam.” Daarnaast konden mensen hulp krijgen bij mentale problemen en leerden ze hoe ze hun economische situatie konden verbeteren. “We leerden hen producten te maken om te verkopen, zoals zeep en rugzakken, en hielpen hen bij de marketing.”
Erkenning
Het werk van Gracie bleef niet onopgemerkt. “In april kreeg ik het bericht dat ik de Hivos International Activist Award had gewonnen. Ik kon het eerst niet geloven. Toen het tot me doordrong dat het echt was, sprong ik een gat in de lucht. Ik ben enorm blij met deze erkenning voor ons werk.”
In mei was Gracie in Nederland om de prijs persoonlijk in ontvangst te nemen tijdens de Winq Diversity Awards. In een volle stadsschouwburg reikte minister Liesje Schreinemacher haar de award uit. Wat Gracie vooral is bijgebleven, was de staande ovatie die ze kreeg. “Die duurde wel drie minuten, dat was fantastisch. Ik was best zenuwachtig, maar na die hartverwarmende steunbetuiging wist ik dat de mensen in de zaal mijn verhaal echt wilden horen. Dat maakte het praten voor zo’n groot publiek een stuk makkelijker. Uiteindelijk heb ik veel belangrijke contacten overgehouden aan de dagen in Nederland en ik hoop dat die mijn werk in de toekomst een boost kunnen geven.”
Haatcampagne
Nu Gracie noodgedwongen in het buitenland verblijft, heeft zij haar activiteiten voor de queer gemeenschap in Oeganda moeten staken. Uit veiligheidsoverwegingen heeft ze geen contact met de leden van haar organisatie. “Het is altijd al lastig geweest om mijn werk te doen. Oeganda was ook vóór de nieuwe wet al een homofoob land waar een relatie tussen mensen van hetzelfde geslacht strafbaar was.”
Toch kon Gracie haar LHBTIQ+ organisatie oprichten en uitbreiden. “Er was een grote groep mensen die ons gewoon met rust lieten, zij waren niet met ons bezig.” De nieuwe wet is veel strenger. Zo staat op het ‘promoten van homoseksualiteit’ nu een maximumcelstraf van twintig jaar. En op bepaalde vormen van homoseksualiteit staat zelfs de doodstraf.
Mensen hebben zich tegen ons gekeerd en het geweld is enorm toegenomen, ook door de politie.
“Wat er nu gebeurt, gaat nog een stap verder dan alles wat we hiervoor hebben gezien”, vertelt Saida Ali van Hivos. Zij leidt vanuit Kenia ons programma Free to be Me. Daarmee zetten we ons in 14 landen wereldwijd in voor sociaaleconomische inclusie van de LHBTIQ+ gemeenschap. “Sinds de nieuwe wet is aangenomen, worden mensen achtervolgd, ontslagen en hun huis uitgezet. Dat gebeurt niet alleen in Oeganda maar ook in buurlanden als Kenia. Het is extreem onveilig.”
Dat ziet ook Gracie. “De overheid en de kerk hebben in de aanloop naar de wet een haatcampagne gevoerd. Wij zouden kinderen verkrachten en ronselen voor de LHBTIQ+ beweging. Mensen hebben zich tegen ons gekeerd en het geweld is enorm toegenomen, ook door de politie. Queer personen durven de straat niet meer op en mensen met hiv durven hun medicijnen niet meer op te halen. Ook verbiedt de wet het verhuren van huizen aan queers, wat betekent dat veel mensen op straat terechtkomen.”
Internationale steun
Vanuit haar schuilplaats in het buitenland probeert Gracie zo veel mogelijk internationale aandacht te vragen voor de situatie van de LHBTIQ+ gemeenschap in haar land. Nu veel landen hun samenwerking met en financiële steun aan Oeganda beperken, hoopt ze dat de wet nog dit jaar wordt ingetrokken. “Dan kan ik naar huis, mijn werk oppakken en mijn dochter weer zien. Zij is nog in Oeganda en kan niet naar mij toekomen.”
Gracie sluit af met een oproep voor internationale steun. “LHBTIQ+ activisten en vrienden wereldwijd: spreek je via social media uit tegen deze wet. En liberale landen: kijk niet weg. Versnel de visa-aanvraag van mensen die nu in levensgevaar zijn en geef hen een veilig onderkomen.”
