Hivos - People Unlimited website

Header image
Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Open source zaaigoed: “De natuur geeft ons zaden, ze zijn van iedereen”

Wat doe je als honderden miljoenen mensen hongerlijden? Dan zet je als overheid en internationale gemeenschap in op productie, genoeg oogst om zo veel mogelijk monden te voeden. Dat is dan ook precies wat er de afgelopen decennia is gebeurd, en met succes. Maar we zien inmiddels dat die focus op productiviteit ten koste gaat van een aantal andere belangrijke zaken. Hivos wil met het Open Source zaaigoed programma een nieuwe en gezonde weg inslaan. Bijvoorbeeld in Kenia, waar Daniel Wanjama met steun van Nederlandse donateurs nu een prachtig project leidt.

“In Kenia zijn zaden niet alleen heel duur, er is ook moeilijk aan te komen”, vertelt Daniel Wanjama. De afgelopen decennia hebben onderzoeksinstituten en bedrijven gewassen zoals mais veredeld en op hun naam gezet. Maar deze rassen doen het niet overal goed en zijn niet altijd bestand tegen verschillende weersomstandigheden; een ernstig probleem nu klimaatverandering zorgt voor enorme regionale verschillen. Bovendien scoren deze rassen niet altijd goed als het gaat om smaak, voedingswaarde en weerstand tegen ziektes en ongedierte. “Ze hebben chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest nodig”, merkt Wanjama op. “Dat put de akkers uit, maakt de grond zuur, het is duur en ongezond.”

75 procent is verdwenen

Wereldwijd hebben vier multinationals 70 procent van de zadenmarkt in handen. Deze bedrijven bepalen wat er verbouwd wordt en in welke innovaties er geïnvesteerd wordt. Een ander punt van zorg is wet- en regelgeving. Zo speelt de Keniaanse Seeds and Plant Varieties Act (wet op de zaden- en plantenrassen) de grote bedrijven in de kaart. Deze wet verbiedt de handel in niet-geregistreerde zaden van de belangrijkste gewassen. Er staat een hoge boete op en je kunt er een jaar voor de gevangenis in gaan. Het registratieproces is ingewikkeld, traag en veel te duur voor kleinere zaaigoedbedrijven die gewassen voor een beperkte markt willen registreren.

“Door de focus op gereguleerd zaaigoed zijn bepaalde inheemse gewassen verloren gegaan en zijn we afhankelijk geworden van een paar soorten, zoals witte mais,” zegt Wanjama. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties schat dat in de afgelopen eeuw, van belangrijke gewassen als aardappelen, mais, sorghum en bonen maar liefst 75 procent van het genetisch materiaal verloren is gegaan. Die rassen krijgen we niet meer terug. Dat betekent minder biodiversiteit en minder gevarieerd voedsel.

Positieve verandering

Is de situatie dan hopeloos? “Zeker niet”, zegt Willy Douma, programmamanager Open Source zaaigoed bij Hivos. “Maar de huidige veranderingen gaan te langzaam als we blijven doen wat we de afgelopen 40 jaar op dit vlak hebben gedaan. We zijn op zoek naar versnellingen. We laten boeren in verschillende regio’s testen welke zaden in hun klimaat goed aanslaan en delen kennis over hoe je binnen die varianten bijvoorbeeld kunt selecteren op smaak, voedingswaarde en productiviteit. Niet in een laboratorium, maar gewoon op het land.”

“Maar om een duurzame zet in de goede richting te geven heb je meer spelers uit het krachtenveld nodig. Daarom brengen we boeren, beleidsmakers, lokale zaaigoedbedrijven, onderzoeksinstituten en sociale ondernemers zoals Daniel Wanjama met elkaar in gesprek. We delen kennis, contacten en financiële middelen waar dat nodig of nuttig is, bijvoorbeeld om expertise op te bouwen binnen lokale zaadbanken. En we lobbyen voor beter overheidsbeleid. Deze aanpak levert tastbare resultaten op.”

Analyseren en registreren

In 2009 richtte Wanjama het Seed Savers Network op. “We wilden kleine boeren in Kenia leren hoe ze hun eigen zaden kunnen bewaren, zodat ze niet afhankelijk zijn van de dure commerciële zaden. In sommige gevallen doneren we ook zaden om de allerarmste boeren er bovenop te helpen. Dankzij de donateurs van Hivos zijn we nu begonnen met het inventariseren en analyseren van de verschillende zadenrassen die boeren nog hebben. Door dit goed te documenteren kunnen we vastleggen welke rassen er zijn, welke eigenschappen ze hebben en waar ze te vinden zijn. We werken samen met de overheid aan een manier om ook deze boerenvariëteiten te registreren zodat ze in de markt gezet kunnen worden.” Het Seed Savers Network koppelt hier een digitaal platform aan waarvoor je niet meer nodig hebt dan een simpele mobiele telefoon. Zo wisselen boeren onderling waardevolle kennis uit die veel verder reikt dan het veld van de buurman. Goed voor de diversiteit op het land én op het bord.

Overal voedsel

“De natuur geeft ons zaden, ze zijn van iedereen. En met de juiste zaden op de juiste plek kunnen we overal voedsel produceren, ook in hele droge of natte gebieden”, stelt Wanjama. “Ik ben ervan overtuigd dat Hivos precies op het goede moment is gekomen om hier een succes van te maken.”

Lees hier de reactie van zadenveredelaar Rijk Zwaan.