Seed Savers Network maakt toegang tot zaden laagdrempelig
Hoe een Open Source Seed System in Kenia lokale boeren helpt om gewassen te registreren, produceren en verhandelen
Afgelopen week bezocht ik het Seed Savers Network in Kenia. De organisatie helpt kleine boeren de zaden van traditionele gewassoorten in kaart te brengen, te bewaren en de productie hiervan op te schalen. Dit is belangrijk, omdat kleine boeren zich vaak geen dure gepatenteerde zaden van grote zaaigoedbedrijven kunnen veroorloven. Hivos gelooft dat een grote soortendiversiteit van levensbelang is voor een veerkrachtig voedselsysteem. Met hulp van Nederlandse donateurs steunen wij daarom organisaties zoals Seed Savers Network. Tijdens mijn bezoek ontmoette ik Daniel Wanjama, de bevlogen directeur en oprichter van het netwerk.
In Kenia is het voor iedereen mogelijk om binnen gewassoorten nieuwe rassen te ‘ontdekken’ en deze vervolgens via een officiële procedure bij overheidsinstanties te registreren als ‘nieuw’ ras. Zo kan exclusief eigenaarschap over een ras worden verkregen, legt Daniel uit. Wanneer iemand anders vervolgens het geregistreerde ras wil verbouwen of verhandelen moet diegene een gebruikerstoelage betalen aan de rechtenhouder.
Op zich is dit niet ongebruikelijk in ontwikkelingslanden die door het proces van modernisering van de landbouw gaan. Het grote probleem is echter dat vrijwel alle door bedrijven ‘ontdekte’ en geregistreerde soorten van oudsher vrij in de natuur voorkomen.
Zo vertelt Daniel dat het Seed Savers Network de afgelopen jaren meerdere meldingen heeft gehad van gepatenteerde soorten die boeren in de Nakuru regio zelf al jarenlang vrij verbouwden en die nu opeens voor hen onbetaalbaar zijn geworden. 80 procent van de Keniaanse boerenbedrijven opereert op relatief kleine schaal en kan zich het duurdere zaaigoed van het officiële systeem nog niet veroorloven.
Diezelfde kleinschalige boeren produceren ook 80 procent van het beschikbare voedsel in sub-Sahara Afrika en het is daarom van belang dat er voor hen een alternatief, breed aanbod is van kwalitatief goed zaaigoed, om zichzelf, hun gemeenschappen en lokale markten van voldoende en gezond eten te voorzien.
Open Source zaaigoed
Om hier iets aan te doen hebben we met Hivos in Kenia het Open Source zaaigoed programma opgestart. Samen met Daniel en zijn organisatie werken we aan het documenteren van door de boeren zelf gekweekte en gebruikte lokale rassen.
Daarbij worden onder andere de raskenmerken en specifieke voorkomstlocatie beschreven. Door deze boerenrassen te documenteren en ze vervolgens als open source zaden (‘te allen tijde te gebruiken voor iedereen’) te kwalificeren, maken we toekomstige private toe-eigening van gewassen een stuk lastiger. Zo willen we de toegang tot zaden voor iedereen zo laagdrempelig mogelijk houden.
Door het samen met boeren in kaart brengen van lokale zaden en rassen voorkomen we ook dat soorten verdwijnen. Het behouden van een grote soortendiversiteit is van levensbelang voor een veerkrachtig voedselsysteem. Veranderende omstandigheden vragen om andere zaden. Het is cruciaal dat boeren toegang blijven houden tot divers zaaigoed nu en in de toekomst.
Toegang tot de markt voor vijf rassen
Daniel vertelt mij dat zijn project tot nu toe volgens plan verloopt. Seed Savers Network’s doel voor dit jaar is om met 2.000 aangesloten boeren in de provincie Nakuru, zestig door de boeren gecultiveerde gewassoorten te documenteren. Daarvan worden vervolgens vijf rassen geselecteerd die de potentie hebben om door de boeren zelf op grotere schaal geproduceerd en verhandeld te gaan worden.
Mijn bezoek aan Kenia viel samen met de lokale zadenmarkt die het Seed Savers Network die dag organiseerde in het dorp Gilgil. Zo kon ik met eigen ogen zien hoe de boerencoöperaties op de markt hun zaden verkochten en hoe een theaterstuk werd gebruikt om de bezoekers van de markt voorlichting te geven. De boeren waren zelf de acteurs van het stuk. Hun les aan het publiek? Het is belangrijk is om zaden goed te selecteren en te bewaren, zodat je ook volgend jaar weer kunt planten en oogsten.
Ondernemers én beschermers van het voedselsysteem
Mijn bezoek aan de zadenmarkt deed me realiseren hoe belangrijk het is dat lokale boeren een centrale rol spelen in het behoud van soortendiversiteit. Het mes van ons Open Source zaaigoed programma snijdt dan ook aan meerdere kanten: het programma erkent boeren als experts en stelt ze in staat door henzelf gecultiveerde en gedocumenteerde rassen te promoten en het gebruik ervan op te schalen. Zo wordt ondernemerschap gestimuleerd en kunnen boerengemeenschappen zich ook op economisch vlak ontwikkelen. Ook wordt de centrale rol van diezelfde gemeenschappen als beschermers van de soortendiversiteit, cruciaal voor het behoud van een weerbaar en duurzaam voedselsysteem erkend.
Bedankt donateurs van Hivos dat jullie dit werk mogelijk maken!
Door Nout van der Vaart, pleitbezorger (duurzaam) voedsel @ Hivos
