Natalino durfde een Pride te organiseren in Oost-Timor

Dus toen Natalino al bijna de hele dag voor zijn LHBTIQ+ jongeren organisatie Hatutan bezig was met de organisatie van de Pride, verwachtte hij niet meer dat zijn oudere broer nog zou komen.

“Maar toen zag ik hem ineens in de verte. Laat zoals altijd. We liepen naar elkaar toe en ik zag dat hij een t-shirt droeg met ‘You are not alone’. We omarmden elkaar met tranen in de ogen. Het was een van de meest emotionele momenten van mijn leven, vooral na alles wat we hadden meegemaakt.”

De omhelzing werd op social media volop geprezen en Natalino’s inbox stroomde vol met berichten van jonge homo’s die daar iets in zagen: hoop. Dat motiveerde hem om zich nog harder in te zetten voor de LHBTIQ+ gemeenschap. “Zelf groeide ik op in een conservatief gezin, waarbinnen reputatie alles was. Als ik werd gepest op school durfde ik dat thuis niet te vertellen, omdat mijn ouders het mij zouden verwijten. Het zou mijn eigen schuld zijn omdat ik me vrouwelijk gedroeg. Ik ging zelfs op date met vrouwen om het te verbergen.”

Natalino’s broer werd net als zijn ouders jarenlang verscheurd door het wel of niet accepteren van Natalino’s homoseksualiteit. Totdat ze elkaar omhelsden op die eerste Pride in 2017. Hun kleine moment samen is tekenend voor de verandering die gaande is in Oost-Timor.

Uitbreiden voor meer inclusiviteit

In het relatief jonge land, sinds 2002 onafhankelijk van buurland Indonesië, maakten we met steun van onze donateurs de tweede Pride ooit mogelijk. Bij ons lijkt Pride Amsterdam vanzelfsprekend, maar in Oost-Timor woedt er nog steeds een hevige strijd voor acceptatie van seksuele minderheden.

LHBTIQ+ personen in Oost-Timor krijgen te maken met stigmatisering en geweld. Daarom steunde Hivos daar CODIVA (Coalition for Diversity and Action), de eerste plaatselijke LHBTIQ+ organisatie. CODIVA richtte zich in eerste instantie alleen op hiv-gerelateerde diensten voor homoseksuele mannen en trans personen, maar heeft het werk nu uitgebreid en strijdt samen met Hivos voor inclusiviteit van alle LHBTIQ+ mensen in het land.

Die uitbreiding is essentieel zegt Jonta Eliakim Saragih, de programmamanager van Hivos op het gebied van inclusiviteit en diversiteit. Dankzij Hivos konden de oprichters van CODIVA fondsen aanvragen en hun organisatie opstarten. Jonta: “CODIVA is nog klein en kan nog niet onafhankelijk opereren. Hivos is op dit moment de enige financier. Omdat wij bij Hivos vechten voor alle mensenrechten, geloven we dat deze organisatie voorlopig cruciaal blijft voor de LHBTIQ+ gemeenschap in het land.”

Hij herinnert zich een incident waarbij een jonge trans vrouw werd gepest en mishandeld. Met zijn vrienden bracht hij haar zo snel mogelijk naar Dili, waar ze haar op een schijnbaar veilige plek onderbrachten: een huis voor vrouwen die te maken krijgen met huiselijk geweld. Maar zelfs daar werd ze verbannen. Haar werd verteld dat ze geen echte vrouw was. Jonta: “Toen realiseerde ik me: we moeten de mensen hier blijven onderwijzen, en helpen onderwerpen als gender en seksualiteit te begrijpen.”

Van klein naar groot, van tegenstanders naar voorstanders

Maar het land verandert relatief snel. De jonge Natalino werd door Jonta gevraagd om te helpen bij de eerste Pride in 2016. “Die eerste keer was het een last-minute besluit om iets te doen”, vertelt Natalino. “We durfden dat nog niet buiten te doen. En dus het werd een binnenshuis evenement.”

Het jaar erna maakte Natalino met Hatutan een video over acceptatie van seksuele en genderdiversiteit binnen gezinnen. Een van de mensen die ze benaderden voor die video was de minister-president van Oost-Timor. En Xanana Gusmão, een van de stichters van het land, kwam naar de presentatie van de video. Zij hebben veel invloed. Mensen in Oost-Timor luisteren naar ze. Natalino: “Toen de minister-president toezegde om mee te doen en we steun kregen van Gusmão, gaf dat ons zóveel zelfvertrouwen. We dachten: we moeten doorgaan met het organiseren van een publieke parade door de straten.”

Naar de eerste Pride in 2017 kwamen ongeveer 500 mensen. En dankzij samenwerkingen die toen ontstonden, werd de volgende editie nog groter. Met steun van Hivos slaagden CODIVA en Hatutan erin meer dan 1500 mensen op de been te brengen. Natalino vertelt, “Achteraf lazen we de reacties op social media. We hadden vooral negativiteit verwacht, maar ik zag dat de mensen die vorig jaar tegen ons waren het nu hadden over dat we elkaar moeten respecteren. Ook was het publiek dit jaar meer divers, met meer vertegenwoordigers van de regering. Er kwamen zelfs katholieke nonnen. Dat mocht eigenlijk niet van de kerk. Dat ze toch kwamen, was voor ons een groot gebaar.”

Verandering door meer zichtbaarheid

“Ik wil niet zeggen dat álles veel beter is geworden, maar het geeft aan dat iets aan het veranderen is. Daarbij speelt zichtbaarheid een cruciale rol. Daarom is een publieke Pride ook zo belangrijk. Een Pride houden betekent niet dat alles al geaccepteerd is; het is voor mij ook een vorm van protest. De discussie over acceptatie is hierdoor meer mainstream geworden. Zoals gezegd: een paar jaar geleden nog hadden we echt geen publieke Pride durven organiseren.”

Wat motiveerde Natalino dan om dat juist wel te doen? “Een aantal jaar geleden kwam een koppel in het nieuws, een trans vrouw en een jongen die een verjaardag vierden. Maar mensen verdraaiden het verhaal en maakten ervan dat ze gingen trouwen. Het werd een nationale discussie over hoe dit stel schande zou brengen voor Oost-Timor. Veel mensen in ons parlement spraken zich hierover uit. In datzelfde jaar kwam ook een onderzoek uit, waaruit bleek dat corrigerende verkrachting en fysieke en seksuele mishandeling van lesbische vrouwen nog veel voorkwam hier. Toen voelde ik dat ik iets moest doen.”

Opgroeien als trans vrouw

Dat voelde Natalino’s collega Romiaty Barreto (38) ook. Zij is de Trans Gender Program Officer van CODIVA en opende voor de organisatie een kliniek voor trans personen. De kliniek functioneert ook als een safe space voor de trans gemeenschap, een van de meest onderdrukte groepen in Oost-Timor. Daarnaast verzorgt ze met CODIVA in de lokale taal verschillende cursussen en workshops bij de plaatselijke politie, militairen en lokale ambtenaren op het gebied van seksuele oriëntatie en genderidentiteit. Tijdens de afgelopen Pride leidde Romiaty een trans-marsband.

Opgroeien als trans vrouw was moeilijk voor Romiaty. Ze moest bijvoorbeeld gedwongen mannenkleding aan wanneer ze naar haar geboortestad ging en mensen scholden haar uit. Maar door die eerste Prides en de video van Hatutan waar ze in te zien is, begrijpen nu ook haar buren haar beter, zegt ze. “Mensen die me vroeger pestten komen nu naar me toe om met me te praten en zelfs hun excuses aan te bieden. Dat maakt me blij. Het laat zien dat het werk dat ik doe echt invloed heeft op de mensen om me heen.”

Een publieke en persoonlijke strijd

Hivos is er trots op aan de wieg te hebben gestaan van de Prides in Oost-Timor. Met de hulp van onze donateurs hebben we niet alleen bijgedragen aan de zichtbaarheid van de LHBTIQ+ gemeenschap. We zijn er in geslaagd om organisaties als CODIVA en Hatutan te helpen groeien, zodat er een steeds sterkere beweging is ontstaan die met hele effectieve campagnes de publieke opinie in Oost-Timor hebben weten te beïnvloeden.

Maar het is vooral mensen als Jonta, Natalino en Romiaty vooral ook een persoonlijke strijd. Jonta: “Daarom blijf ik namens Hivos vechten om de levensomstandigheden van mijn gemeenschap te blijven verbeteren, waar dan ook ter wereld.”